Virðing, ávörp, titlar og tittlingaskítur

Sú var tíðin að tiltölulega fáir Íslendingar höfðu lokið doktorsprófi.  En í hópi þeirra voru tveir heiðursmenn sem gegndu virðingarembættum í landinu.  Annar þeirra, Kristján Eldjárn, var forseti Íslands árin 1968-1980 en hinn, Sigurbjörn Einarsson, var biskup Íslands á árunum 1959-1981.  Þegar þessir heiðursmenn voru nefndi á nafn í útvarpinu þá var það ekki gert öðru vísi en doktors nafnbótin var tiltekin áður en nafn þeirra var nefnt.  Nú er öldin önnur.  Titlar eru að mestu leyti á bak og burt og ég veit ekki til þess að nokkur maður sakni þeirra.  Þó hanga titlar og ávörp enn á nokkrum starfsheitum, en í þeim tíðaranda sem nú er þá eru þessir titlar fremur broslegir.  Sum ávörpin finnast mér hálf skrítin.  Því til stuðnings bendi ég á að prestar bera enn “séra” ávarpið framan við nafn sitt, en ef þeir ná frekari vegtyllum í starfi þá hverfur það og þess í stað kemur “herra”.  Þannig er ekki lengur talað um biskupinn séra Karl Sigurbjörnsson heldur herra Karl Sigurbjörnsson.  Ég botna ekkert í þessu ávarpi og velti því fyrir mér hvernig málum væri háttað ef biskupinn væri kona.  Færi ávarpið þá eftir hjúskaparstöðu viðkomandi.  Myndum við tala um fröken eða frú Önnu Jónsdóttur.

 

Húsbóndinn á Bessastöðum hefur lokið doktorsprófi en aldrei minnist ég þess að hafa heyrt hann ávarpaðan sem doktor Ólaf Ragnar Grímsson.  Hins vegar var hann ávarpaður sem “herra” fyrstu árin í embætti en á síðari árum hefur því verið sleppt.

 

Á Alþingi gildir mikið ritúal þegar menn tjá sig úr pontunni.  Ráðherrar skulu ávarpaðir sem hæstvirtir, alþingismenn sem háttvirtir og forseti þingsins er ávarpaður sem hæstvirtur en á síðari árum hafa menn komist upp með að ávarpa forseta þingsins sem herra eða frú eftir kynferði þess sem stýrir þingfundi.  Virðingarhugtakið hefur stundum verið mér hugleikið.  Ég hef verið þeirrar skoðunar að það væri fáránlegt að bera virðingu fyrir embættum einum og sér.  Allir geta áunnið sér virðingu, en að öllu jöfnu tekur það langan tíma og það eru manneskjurnar sem gegna störfunum sem hlotnast virðing en ekki embættin ein og sér sem kalla eftir virðingu.

 

Tilefni þessarra sundurlausu hugrenninga er umslag utan af fermingarkorti sem ég fann neðst í skrifborðsskúffu.  Kortið fékk ég 2. apríl 1978 frá ömmusystur minni.  Ég man að ég var móðgaður þegar ég sá utanáskriftina en í dag kallar hún fram brosviprur og skemmtilegar minningar um frænku sem ég bar mikla virðingu fyrir.  En utan á umslaginu stendur:

 

Herra ungsveinn Sigurður Ásbjörnsson fermingarbarn.

Athugasemdir

[Ingibjörg Álfrós Björnsdóttir, 4.3.2007 kl. 14:08]

Það skiptir máli ef þú ert að sækja um styrk hvort að þú ert doktor eða ekki.  Annars munar ekki nema örfáum launaflokkum á doktorum og masterum.

[Pétur Guðmundur Ingimarsson (IP-tala skráð) 4.3.2007 kl. 14:24]

Einhverstaðar las ég að þegar herra Sveinn Björsson forseti lagði upp í siglinguna kringum Ísland á varðskipinu Ægi, þá hafi menn verið að velta mikið fyrir sér hvernig ætti að ávarpa hann. T.d. hvort yðar hátign o.s.frv. sem menn notuðu fyrir konunga væri rétt, en svo hafi menn sæst á að nota bara ,,herra.''

[Glanni (IP-tala skráð) 4.3.2007 kl. 14:40]

Unarleg tilviljun ég var einmitt að velta þessum titlum fyrir mér. Td. Þegar Karlmaður er ráðherra þá er konan hans ráðherrafrú en ef við snúum dæminu við og það er kona sem er ráðherra hmm.. hvernig getur kona verið ráðherra er hún ekki ráðfrú ? allavega konur eru ráðherrar og karlarnir þeirra eru ekki neitt, allavega er aldrei talað um ráðherraherra , ráðfrúarherra eða herra ráðherraherra.

Hvar eru jaréttissinnarnir og femínnistarnir núna, sætta þær sig við að vera titlaðar herramenn?

[Haraldur Haraldsson, 4.3.2007 kl. 15:31]

Virðig fyrir öllu og öllu er mikils virði ,þetta er góð grein og segir okkur að virðig er ekki nóg i okkar þjóðfelagi,mer fynst þetta ljóður í dag,að bera T.D. ekki virðingu fyrir ser eldri mönnum,eins og gert er i Austurlöndum!!!!

Halli Gamli

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 4.3.2007 kl. 16:05]

Virðing er áunninn.  Þú getur aldrei hlotið virðingu samborgarana í raun og veru nema þú hagir þér þannig að þú sért virðingarverður.  Þess vegna þarf stundum þetta titlatog fyrir fólk sem er ekki mjög virðingarvert.  Það er sem sagt þvinguð virðing, sem hefur ekkert skylt með raunverulegri virðingu samferðamannanna.  Þess vegna legg ég meira upp í því að fá virðingu fólks, heldur en eitthvað titlatog sem skiptir engu máli þegar upp er staðið. 

Nákvæmlega sama og þú varst að nefna hér um daginn um þá sem tróna hér fremst á síðunni stundum daginn út og inn, án nokkurrar sýnilegrar ástæðu, meðan aðrir sjást varla en eru þó algjörlega frábærir pennar og hafa mikið fram að færa, bæði fróðleik og skemmtun.

[Bragi Einarsson, 4.3.2007 kl. 20:39]

Tek undir síðasta ræðumanni, virðing er áunninn, á ekki að ganga í arf! En ég hef líka fengið svona brosgrettur í andlitið á því að skoða gömul fermingarkort! Herra ungsveinn! Hver fann upp á þessari vitleysu? Hvernig getur maður verið bæði Herra og Ungsveinn? Bara spyr.

[Guðný Anna Arnþórsdóttir, 4.3.2007 kl. 20:55]

Æ, mér finnst svona utanáskriftir frábærlega yndislegar. Eitthvað svo gamaldags og uppskrúfað - en sætt -  í senn.  Takk fyrir að deila þessu með okkur!

[Jón Valur Jensson, 4.3.2007 kl. 23:30]

Amma mín, vel upp alin af Jens í Görðum, notaði ávörpin "yngissveinn" og "yngismær" við svona hátíðleg tækifæri. Það er eitthvað danskt við þetta -- en ekki þar fyrir slæmt.

En herratitillinn á biskupum og riddurum er forn. Riddarar voru "herraðir" = höfðu verið slegnir til riddara, og þar í hópi voru allnokkrir Íslendingar. Og hafið þið aldrei heyrt talað um hans herradóm biskupinn í Skálholti, hávelborinn dom[inum] [= herra] Mag. Jón Þorkelsson Vídalín?